کارگاه آموزشی شماره ۱۱۹ – برگزاری سوگواره حضرت رقیه سلام الله علیها

صوت کامل کارگاه

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم

الحمد لله رب العالمین وصلی الله علی سیدنا محمد وآله الطاهرین سیما بقیه الله فی الأرضین.
اللَّهُمَّ کُنْ لِوَلِیِّکَ الحُجَهِ بنِ الحَسَن صَلَواتُکَ علَیهِ و عَلی آبائِهِ فِی هَذِهِ السَّاعَهِ وَ فِی کُلِّ سَاعَهٍ وَلِیّاً وَ حَافِظاً وَ قَائِداً وَ نَاصِراً وَ دَلِیلًا وَ عَیْناً حَتَّى تُسْکِنَهُ أَرْضَکَ طَوْعاً وَ تُمَتعَهُ فِیهَا طَوِیلا.

عرض سلام و خیر مقدم دارم خدمت دوستانی که در خدمتشون هستم. خدا را شاکرم خدمت دوستانی هستم که همت کردند و همت دارند در عرض ارادت به ساحت مقدس ابا عبدالله الحسین علیه السلام و قصد بر تقویت عِرق شیعی بچه شیعه ها و تعظیم شعائر دینی در بین این صنف. در توضیح یک مراسم روضه برای سنین بین ۸ تا ۱۲ سال که انشاءالله نکاتی را عرض خواهم کرد که امیدوارم مورد استفاده قرار بگیرد. موضوع بحث ما برگزاری یک مجلس روضه؛ اولا به صورت عام و به صورت کلی در مورد محرم و ماه صفر برای سنین ۸ تا ۱۲ سال، و ثانیا به صورت خاص با محوریت حضرت رقیه سلام الله علیها است. تجربیاتی که در این زمینه داشتیم را خدمتتان عرض می کنم. البته این یک تجربه است و قطعا شما با دیدگاه ها و خلاقیت خودتان می توانید برنامه های بهتری را نسبت به این برنامه اجرا بفرمایید. ابتدا راجع به مخاطب نکته هایی را عرض بکنیم. بچه هایی که می خواهند دعوت بشوند، قاعدتا باید تلاش شود که از نظر فضای فکری، فرهنگی، از نظر فضای مذهبی به هم نزدیک باشند. این برنامه لزوما عمومی و کوچه بازاری نیست. در ابتدا باید تعداد کمتری شروع شود اما می توان در مراسم های بعدی به تعداد حاضرین اضافه کرد. بچه هایی که دعوت می شوند، باید بتوانند از نظر فضای فرهنگی ارتباط بهتری برقرار کنند و بین دیدگاه های بچه ها یا خانواده های بچه ها در این موضوعات تضاد جدی وجود نداشته باشد. رنج سنی هم خیلی پایین تر یا بالاتر از رنجی که عرض شد، نباشد. چون مشکل ایجاد می کند. بعد از اینکه مخاطب تعیین شد، نحوه دعوت و مدل دعوت را عرض میکنم.

برای دعوت به این روضه، ما دو مدل را پیشنهاد می کنیم. یکی اینکه بچه ها به تنهایی دعوت باشند که حالا خانواده ها آنها را می رسانند و بعد از پایان می آیند دنبال شان. مدل دیگر اینکه به همراه یکی از والدین، یعنی اگر آقا پسرها هستند، به همراه پدرشان یا اگر دختر خانم ها هستند، به همراه مادرشان دعوت می شوند که تشریف بیارند. اگر به همراه یکی از والدین تشریف می آورند، دو نوع است. یکی اینکه پدرها و پسرها در طول مراسم با هم هستند. البته این توضیح به آن ها داده می شود که محوریت برنامه برای بچه هاست. مدل دیگر اینکه بچه ها در قسمت خودشان مراسم دارند، پدرها در قسمت دیگری از آن منزل یا محل حسینیه برنامه مخصوص به خودشان را دارند. یعنی برای مثال سخنرانی، مداحی مخصوص پدرها برگزار می شود، بچه ها این طرف هستند. البته فقط این نکته را عرض کنم که مدل، مدل غرفه کودکی نیست. یعنی این طور نیست که برنامه برای پدرها باشد و جایی بچه ها را سرگرم کنیم. خیر. محوریت روضه بچه ها هستند. حالا پدرها که تشریف آورده اند، برای آن ها هم برنامه جداگانه خواهیم داشت. نحوه دعوت هم به صورت اطلاعیه کتبی (اگر امکان دارد) یا به صورت مجازی در شبکه های اجتماعی، خیلی بهتر است. در نزدیکی زمان برنامه هم تماسی برای یادآوری انجام شود.

یکی دو نکته دیگر راجع به دعوت عرض کنم و سپس به خود مراسم بپردازیم. در مورد اول همانطور که عرض شد، در دفعات اول سعی شود تعداد خیلی زیاد نباشد و تعداد بچه ها طوری باشد که در دست قرار بگیرند. اگر بانی مجلس بچه ای هم سن و سال بچه هایی که دعوت می شوند، دارد، بهتر است که دعوت از سمت ایشان یا به نام ایشان انجام شود. مثلا حسین آقا شما را دعوت می کنند. حالا اگر از بین دوستان شان هستند، هم مدرسه ای هستند یا دیگران، بگوییم دعوت از طرف این آقازاده انجام می شود.

نکته بعد اینکه زمان مراسم هم حتی المقدور قاعدتا یا عصر پنجشنبه یا پیش از ظهر جمعه باشد یا مثلا به نماز و ناهار ختم شود. اگر چاره ای نبود و از نظر زمانی مشکلات دیگری داشتیم، عصر جمعه برگزار شود. خدمتتون عرض کنم در روزهای جاری هفته، وسط هفته جالب نیست و امکان نیامدن و کمی تعداد زیاد است. در مورد شروع مراسم؛ چون بچه ها به صورت تک تک و با فاصله اضافه می شوند، می توانیم در ابتدای کار کاردستی، رنگ آمیزی یا نقاشی و یا کاری را تدارک دید که هرکس که وارد شد، بعد از یک پذیرایی ساده مشغول شود. بچه ها احساس نکنند که حالا زود آمدند، باید معطل شوند تا عده دیگری به آنها اضافه شوند. از همان ابتدا مشغول کاری می شوند. اول یک نکته راجع به پذیرایی عرض کنم؛ پذیرایی باید ساده و در عین حال جذاب برای بچه ها باشد. برای مثال شیرکاکائو با شیرینی در حد بچه ها، شکلات نانی یا اگر صبح است، لقمه آماده نون پنیر و خیار یا کره و عسل و امثالهم به عنوان صبحانه یا عصرانه می توان در اختیار بچه ها قرار داد. بعد از پذیرایی، کارهایی را به بچه ها بسپاریم. به عنوان پیشنهاد می توان چنین کارهایی به بچه ها سپرد: فرض بفرمایید فضایی را برای روضه آماده کردیم. قسمتهایی را سیاهپوش کردیم و عمدا قسمتهایی را گذاشتیم. پرچم ها و وسایل و تزیینات روضه و بخشی از آن را نگه داریم تا بچه هایی که اضافه می شوند، به عنوان کمک آنها را نصب کنند. وسایل این کار را از قبل آماده کنیم که در اختیارشان قرار بگیرد. پیشنهاد دیگر اینکه می توانیم از قبل کاغذهایی با طرح پرچم کپی و آماده کنیم تا در اختیار بچه ها بگذاریم. مداد رنگی و دیگر وسایل موردنیاز برای این کار را هم آماده کنیم که به هربچه تعدادی برگه داده شود تا از این برگه های رنگ آمیزی تعداد ۲ یا ۴ پرچم ساخته شود. بعد اینها روی نخ نصب می شود و این پرچم که خود بچه ها آماده کرده اند، در آن محل نصب شود. نمونه ای را نشان می دهم که داخلش نوشته وجود دارد و برای رنگ آمیزی آماده می باشد. یک قالب پرچم خالی نیز هست که بچه ها داخلش چیزی بنویسند یا طرحی را بکشند و متناسب با آن پرچم را آماده کنند.

باز کار دیگری که در ابتدای برنامه قبل از شروع می توان آماده کرد، برگه هایی در اندازه A4 را که از قبل آماده شده، به بچه ها بدهیم. این برگه ها شامل چند تصویر (برای مثال ۵ تصویر یا بیشتر) است که در گروههای دو یا سه نفره به بچه ها داده می شود. هر گروه یکی از این برگه ها را رنگ آمیزی کند. بعد در کنار هم این برگه ها چسبیده می شود و یک پازل یک تصویری را کامل می کند. سپس می شود ۵ تای بعدی را در کنار این قرار داد و تمام این برگه ها به صورت یک نوار طولانی شکل به عنوان یک کتیبه استفاده شود. بنابرین چند عدد کاغذ هست. بچه ها این کاغذها را در گروههای دو یا سه نفره رنگ آمیزی می کنند، به هم می چسبانند و در کنار هم یک کتیبه را آماده می کنند. این کتیبه در همان محل مراسم به عنوان تزیین کار نصب می شود.

پیشنهاد سوم برای ابتدای کار، این است که حالا طرحی با مضمون مرتبط با حضرت رقیه سلام الله علیها به صورت بدون رنگ، کپی شده باشد. به بچه ها بگوییم رنگ کنند و بعد از مجلس ببرند و در منزل نصب کنند. می توان از کتابهایی که در مورد حضرت رقیه سلام الله علیها برای بچه ها نوشته شده، عکسها و طرح هایی را انتخاب کرد. کپی کرد و در اختیار بچه ها بگذاریم که این نقاشی را انجام بدهند و بعد با خودشان ببرند. تقریبا وقتی که دو سوم بچه ها یا بیشتر، حضور پیدا کردند، زمان بخش اول تمام و وسایل کاردستی جمع بشود و بچه ها به صورت رسمی تری برای شروع برنامه آماده شوند. شخصی به عنوان مجری و برگزارکننده است که در ابتدا با بچه ها خوش و بش می کند و ابتدا از بچه ها بخواهیم اگر داوطلبی برای قرائت قرآن هست، بین خود بچه ها بیاید و سوره ای را بخواند. اگر داوطلب نیست، مجری سوره ای را بخواند و بچه ها هم به صورت جمعی قرائت کنند.

بعد از قرآن باز هم اگر داوطلبی هست، سلام زیارت عاشورا را بخواند و بچه ها تکرار کنند و اگر نیست، خود مجری این مسئولیت را به عهده بگیرد و لعن و سلام خوانده شود و بچه ها حالت ادب در شروع برنامه به ذوات مقدسه علیهم السلام پیدا کنند و سلامی را به امام حسین علیه السلام تقدیم کنند.

مجری صحبت را آغاز کند، خوشامدگویی داشته باشد و خدا را شکر کند که این دوستانِ خوب دور هم جمع شدند تا پرچم سیاه امام حسین علیه السلام را بالا نگه دارند و عزای عزیز فاطمه سلام الله علیها را برپا کنند و بگوید: بچه ها! همه با هم از خدا بخواهیم که توفیق گریه و عزای بر امام حسین علیه السلام را هر ساله، به همه ما عنایت فرماید و صحبت هایی در این فضا با بچه ها شروع شود.

بعد سؤالاتی را از بچه ها در موضوع روضه یعنی حضرت رقیه سلام الله علیها بپرسد. مثل اینکه حضرت رقیه سلام الله علیها چه کسی بودند؟ نام پدرشان چه بود؟ چند سال داشتند؟ مزارشان در کجاست؟ چه شد که از دنیا رفتند؟ چه جواب ها صحیح بود و چه نبود، مجری توضیحات مختصری را در مورد هر سؤال داشته باشد که ان شاءالله بچه ها شناخت اولیه ای از شخصیت ایشان پیدا کنند.

بعد از اینکه این گفتگو انجام شد و آشنایی صورت گرفت، حالا اگر مجری می تواند قصه بگوید، خودش شروع کند. در غیر این صورت از یک قصه گو دعوت کند. عمداً لفظ قصه گو را به کار بردم نه لفظ سخنران؛ به خاطر اینکه می خواهیم به شیوه ای برای بچه ها صحبت کند که به صورت قصه باشد و هرجا لازم است، قصه با تغییرات صدا، حرکت کردن قصه گو و بلند شدن او همراه باشد.

اگر قصه گو می تواند، در حد امکان وسایلی را هم همراه خودش داشته باشد. وسایل کمک آموزشی یا وسایلی که برای قصه گویی به کار بیاید. مثل شمشیر، تازیانه، مَشک و ریسمان … و از این المان ها استفاده کند. همچنین قصه گو می تواند تصاویر مرتبط با آن قصه را که قبلاً آماده کرده است، به همراه قصه بر روی پرده یا صفحه نمایش، پخش کند و توجه بچه ها را بیشتر به قصه جلب کند.

برای خود قصه هم پیشنهادهایی دارم که ان شاءالله اگر وقت شود، در انتهای برنامه پیرامون اینکه بیشتر به سراغ چه قصه ها و موضوعاتی برویم، نکاتی را خدمتتان عرض خواهم کرد.

بعد از قصه اگر یک نوشیدنی یا شربت داده شود، تنوع خوبی ایجاد می شود.
بعد از قصه و پذیرایی، باز هم از بین خود بچه ها اگر کسی آمادگی دارد، بیاید شعر، مداحی یا نوحه ای را آماده برای بقیه بخواند. اگر بشود مداح دعوت کرد، خیلی خوب است و وجهه جدی تر و رسمی تری به برنامه می دهد. البته مداح باید زبان بچه ها را بلد باشد. مفاهیم اشعاری که می خواهد بگوید، سنگین نباشد. اشعار ساده باشد. دم هایی که می دهد، بچه ها راحت بتوانند جواب بدهند و با مداح همکاری کنند. اشعاری هم که می خواند، خیلی طولانی نباشد. بعد از اشعار، بچه ها سر پا بایستد و سینه زنی کنند و خیلی جدی کار ادامه پیدا کند.

اگر مداح دعوت نشد، باز این مسئولیت به عهده مجری می افتد که شعر، مداحی یا روضه ای آماده کرده باشد و ان شاءالله در این قسمت از برنامه، بچه ها مراسم سینه زنی بصورت سرپا داشته باشند.

مجموعه کار سینه زنی بیش از ۲۰ دقیقه نشود. یعنی حجم کاری که انجام می شود، خیلی طولانی نباشد که بچه ها خسته نشوند. اگر رِنج سنی بچه ها بالای ۱۰ سال باشد، بین بیست تا سی دقیقه مناسب است. توصیه می کنم سینه زنی رسمی باشد. «بر مشامم می رسد هر لحظه بوی کربلا» شور و حالا دمی که بچه ها بتوانند بگیرند؛ اگر در حضور پدرها یا تنها هستند، در محدوده همان حسینیه به صورت دور چرخیدن، دسته ای راه بیاندازند و یکی دوبار نوحه را بخوانند. حالت قشنگی خواهد داشت. بعد از اینکه سینه زنی تمام شد، برای بچه ها دعاهایی خوانده شود تا آمین بگوین. در انتها دعای فرج را بخوانند و از خدا بخواهند که منتقم خون ابا عبدالله علیه السلام را هر چه زودتر برساند.

یک پیشنهاد دیگه هم عرض کنم: اگر در حالتی هستید که پدرها در فضای دیگه ای برنامه جداگانه ای دارند، می توان در انتهای سینه زنی بچه ها، آنها را با هماهنگی قسمت پدرها، بصورت دسته سینه زنی وارد قسمت پدرها کرد تا در آن قسمت برایشان مداحی کنند و بعد از اینکه مجلس تمام شد، همانجا کنار آنها بنشینند و دعای فرج را به همراه پدرها زمزمه کنند. در همان حالت مدتی در کنار پدرانشان باشند و بعد دوباره به قسمت خودشان برگردند.

خب اگر برنامه قبل از اذان ظهر و یا عصر هست و به زمان اذان می رسد، برنامه نماز را داشته باشید. بچه ها آماده نماز شوند و اقامه نماز به جماعت را داشته باشیم.

پیشنهاد دیگری نیز وجود دارد که بعد از اینکه برنامه نمازشان انجام شد، یا قبل از ناهار یا بعد از ناهار به تشخیص طرفین برگزارکننده ها ببینیم که می شود کار دیگری به صورت گروهی انجام داد یا نه؟ اگر این امکان وجود داشته باشد، برای مثال از قبل شله زرد یا حلوایی آماده شده باشد، در ظرف های مخصوصا یک بار مصرف ریخته شده باشد، البته بدون تزئین. از بچه ها خواسته می شود که با دارچین یا مغز بادام یا چیزهای دیگر ظرف های شله زرد را تزئین کنند. بیشتر از تعدادشان یا به افراد دیگری داده شود و هرکسی برای خانواده اش هم یک ظرف را به عنوان نذری ببرد. این پیشنهادی است که ما تجربه آن را داشتیم و بچه ها استقبال کردند که اجرای زیبایی انجام شد.

و اما در رابطه با ناهار؛ معمولا موقعی که می خواهیم ناهار سفارش دهیم، به خصوص زمانیکه پدرها دعوت هستند، در برخی موارد به سلایق بچه ها دقت نمی کنیم. یعنی ناهاری که از نظر حجمی و سلیقه ای با بچه ها همخوانی داشته باشد. باید متناسب با حجم شکم بچه ها باشد، خیلی زیاد نباشد، از آن طرف غذای کمکی هم باشد. چون بعضی از بچه های ۱۲ سال بزرگتر هستند و شاید نیاز به غذای بیشتری داشته باشند. این مورد هم در کنارش تهیه شده باشد، بهتر است. غذاهای پیشنهادی: معمولا غذاهای خورشتی که مثلا بادمجان دارد، یا بعضی غذاهای خورشتی که معمولا روتین بچه ها نیست، مثل بعضی خورشت ها یا خورشت کرفس. ممکن است همه نخورند. نهایتا اگر خورشت باشد، قیمه یا همان قورمه سبزی کفایت می کند. به نظرم غذاهایی مانند عدس پلو هم باز متناسب با بچه های در آن سن نیست و ممکن است خاطره خوبی را برای آنها ایجاد نکند. از طرفی هم غذاهای تولدی مثل الویه، ماکارانی، سالاد ماکارانی و امثال اینها هم به فضای مجلس روضه نمی خورد. در صورت امکان غذاهایی مثل زرشک پلو، کباب، جوجه و … حتی اگر بدون برنج باشد، بچه ها بهتر استقبال می کنند و برای آنها جذاب تر است.

امیدوار هستم که تا اینجا خسته نشده باشید. در پایان چند نکته مهم را خدمت شما عرض می کنم.
به خاطر داشته باشید که به ازای هر ده بچه، یک بزرگتر نیاز است که حضور داشته باشد و یا حتی اگر بچه ها با پدرها باشند، این حضور بزرگتر در کنار هر ده نفر در مجلس، آرامش و جدیتی را به کار می دهد که می شود راحت تر مدیریت کرد. حتما نظارت بر قسمت سرویس بهداشتی باید داشته باشیم، خصوصا موقعی که تعداد بچه ها زیاد است، در آن قسمت ممکن است مشکلاتی پیش بیاید. از نظر رفت و آمد بچه ها به قسمت دستشویی، حتما باید نظارت بر آن قسمت باشد.

اگر تعداد زیاد هستند، بعضی از بچه ها این آمادگی را دارند که از جمع جدا شوند، دو سه نفری با هم باشند، مشغول کار دیگری باشند، یا حتی به عنوان کمک، ممکن است از مجلس بیرون بروند. نظارت بر اینگونه بچه ها هم لازم است.

بچه ها بعضا دو تا، سه تا در جاهایی مانند در راه پله می نشینند و یا از فضای ما کاملا دور هستند. اگر لازم بود، ابتدای مجلس به بچه ها توضیحاتی در رابطه با احترام مجلس، احترام عزای امام حسین علیه السلام بگوییم که انشاءالله در ادامه به مشکل برنخوریم. اگر کاری را به صورت گروهی انجام می دهیم، سعی کنیم که در هر گروه از سنین مختلف باشند. یک گروه خیلی ضعیف و یک گروه خیلی قوی نشود.

بسیار متشکرم که با من همراهی کردید. ان شاءالله که مطالب مفید و قابل استفاده بوده باشد.
امیدوار هستم که خداوند توفیقات شما را در این مسیر روز افزون بگرداند.